مربیان
فصل 1 : بارش برف و خطرات آن
بهمن با کوهنوردان چه می کند؟ در آمریکا سالیانه بین 12 تا 24 نفر بر اثر سقوط بهمن کشته میشوند.
حدود پنج برابر این تعداد هم در کشورهای اروپایی کشته میشوند.
آنهایی که کشته میشوند، چه کسانی هستند؟
مسافرین مناطق کوهستانی، اسکی بازان، و کوهنوردان از جمله قربانیان عادی بهمن ها هستند.
اغلب قربانیان قادر به تشخیص سطح زمین های خطرناک و شناسایی شرایط غیرثابت برف نیستند
و بعضی از آنها هم قربانی تحریکات برف می شوند،
آنها خود باعث بوجود آمدن بهمنی که آنها را آزپای در می آورد می شوند.
بهمن میتواند با توجه به چیزی که در روی سطح شیب دار قرار دارد،
توده ای از سنگ و صخره یا گل و لای در حال حرکت باشد.
اما به غیر از این حالات، لغت بهمن بطور کلی به توده ای از برف در حال حرکت به طرف پایین گفته میشود.
بهمن میتواند مقداری برف که شاید حداکثر 45 متر بیشتر حرکت نکند
تا توده عظیمی شامل چندین میلیون تن برف و یخ باشد.
جالب است بدانید که اکثر افراد در کوهستانها به وسیله بهمن هایی که 45 تا 90 متر حرکت کرده اند، کشته شده اند.
برف پودری زمانی شروع به حرکت بر روی سطوح میکند که شیب آنقدر زیاد باشد
که اجازه چسبیدن کریستالها به یکدیگر را ندهد.
این توع بهمن ها اصولا قدرت تخریبی کمتری دارند، مگر اینکه در ماههای گرم اتفاق بیفتند
که در این صورت برف آنها کاملا خیس می باشد.
نوع دیگری از بهمن به نام بهمن تخته ای یا لوحه ای، زمانی اتفاق می افتد
که توده ای بزرگ از برف با قابلیت چسبندگی زیاد شکسته و به پایین سرازیر می شود.
لایه برف متراکم یا تخته برف، ممکن است که بر روی زمین و خاک سر بخورد
ولی معمولا روی یک لایه برفی با درجه چسبندگی کمتر سر میخورد.
بهمن های تخته ای بزرگترین خطر در کوههای برفی هستند.
زمانی که برف به اندازه کافی باریده شده باشد و چسبندگی بین لایه های برف
یا لایه بین برف و زمین بسیار کم باشد و شیب هم به اندازه کافی تند باشد، برف تبدیل به بهمن خواهد شد.
در مورد بهمن غیرممکن است بدانیم که دقیقا کی بهمن خواهد آمد،
اما میتوانیم با آموزش خوب، حدس خود را بزنیم.
بنابراین دو راه برای کسانی که میخواهند ایمن و سالم باقی بمانند وجود دارد.
اول: بهمن را بشناسیم
و با شناخت و برآورد آن سعی کنیم که از درگیری با آن اجتناب کنیم،
و دوم : در خانه بمانیم.
دگرگونی و تغییر حالت برف
هر چه اختلاف درجه در پشته برف بیشتر باشد و درجه نفوذ پذیری برف زیاد باشد،
فرم تشکیل برف یخ زده هم بزرگتر خواهد بود.
این جریان به شیب حرارتی یا دگرگونی سازنده مشهور است.
لایه برف یخ زده شکننده است و خیلی راحت روی لایه چسبان یا لغزنده فرو می ریزد.
ارتفاعات بالاتر، معمولا دارای باد و بهمن بیشتری هستند،
و به همین دلیل برف در این نقاط نازک تر و اختلاف حرارت زمین و سطح پشته برف زیاد است.
وقتی برف آب میشود و مجددا یخ میبندد، لایه یخی تشکیل میدهد
که ممکن است لایه ای لغزان جهت برف تازه باریده باشد.
اگر مرحله آب شدن آنقدر طولانی باشد که آب بتواند از میان برف، نفوذ کرده و خود را به سطح زمین برساند،
آنگاه یک لایه لغزنده تمام آن منطقه از کوه را می پوشاند.
مجموعه ای از یک لایه سفت بر روی لایه ای غیر چسبنده
و ضعیف از برف شرط اولیه تشکیل یک بهمن تخته ای است.
تغییرات مکانیکی برف
باد بزرگترین پخش کننده برف میباشد.
برف قدیمی و کوبیده شده و به وسیله باد ممکن است 50.000 مرتبه از برف پودری و تازه سخت تر باشد.
برف سفت شده به وسیله باد، لایه چسبان فوق العاده ای را به وجود می آورد که میتواند
خیلی راحت بر روی یک لایه ضعیف سر بخورد.
فشارهای ایجاد شده در پشته برف به وسیله خزیدن نامتعادل و سرخوردن برف، عواملی دیگر در ایجاد بهمن هستند.
خلاصه
پشته برف بر روی زمین دائما در حال تکمیل شدن و بیشتر شدن است.
مقدار دگرگونی برف، بستگی زیادی به حرارت بین لایه ها، فشار بر روی لایه های عمیق دفن شده
و تغییرات مکانیکی به وسیله باد و وزن برف دارد.
اهمیت اولیه در اینکه یک پشته برف ثابت می باشد عبارتند از :
1- عمق برف
2- قدرت لایه ها
3- درجه اتصال و چسبندگی بین لایه ها
فصل 2 : شناخت سطح و زمین
هر سطح شیب داری که امکان لیزخوردن روی آن باشد، میتواند بهمن زا باشد
و قربانیان بهمن بر روی انواع مختلف سطوح شیب دار دچار بهمن زدگی شده و کشته شده اند.
اما بعضی از سطوح کوهستان به شکل ویژه ای خطرناک هستند.
اصول اولیه نکات ایمنی در مورد بهمن حکم میکند که این سطوح خطرناک بهمنی را بشناسیم.
عوامل مهم در خطرناک بودن یک شیب شامل
1- برش عرضی از شیب
(اینکه آیا صاف،مقعر یا محدب است؟)
2-درجه تندی شیب
3- ناهمواری ها در یک سطح
وجود دهلیزها،مجراها،دره تنگ،گودی ها،برآمدگی ها،صخره ها،ستیغ ها و…
4- پوشش سطح زیر برف (علف،بوته،سنگ یا درخت)
5- آشنایی کامل با شیب (مساله آفتاب و باد)
اکثریت بهمن های مرگبار در شیب های بین 30 تا 45 درجه اتفاق می افتد.
مطالعات نشان میدهدکه لیزخوردن برف عمدتا در شیب های 35 تا 45 درجه میباشد.
ناهمواری های شیب
مجراها یا دره های کوچک، راههای طبیعی برف برای سرخوردن به طرف پایین هستند.
کوهنوردان بیشتر در معرض بهمن های این مجراها هستند،
چرا که این مجراها داههای طبیعی جهت صعود به بالا هستند.
گودی های بزرگ روی سطح شیب دار معروف به قیف که مملو از برف هستند،
تله های غافل گیر کننده ای برای نا آگاهان هستند.
اما همین سطوح حاوی برف سنگین و سفت شده ای هستند که خیلی راحت به بهمن تبدیل میشوند.
بهمنی که روی سطح شیب دار وسیعی حرکت میکند و به طرف پایین یک قیف یرازیر است،
محل خوبی برای دفن قربانی خود در عمق زیاد برف است.
صخره بزرگی که از درون زمین بیرون زده و تشکیل جزیره ای را درون برف داده است،
میتواند محل مطمئنی در منطقه بهمن خیز باشد.
البته بهترین کار این است که اصولا از مناطق بهمن خیز به طور کلی اجتناب نماییم.
یالها مطمئن ترین راههای عبور هستند.
هر چقدر یالها عریض تر باشد،این محل مطمئن تر است و هرچقدر باریک تر باشد،
احتمال تشکیل نقاب برفی بر روی آن بیشتر است.
برای ایمنی بیشتر بهتر است که زمانی که روی خط الراس حرکت میکنیم از قسمت بادگیر آن عبور کنیم
تا از درگیری و ردشدن از روی نقاب در امان باشیم.
آشنایی با شیب ها
از آنجایی که شیب های جنوبی، آفتاب بیشتری میگیرند،دگرگونی برف در این شیب ها سریعتر از شیب های شمالی صورت میگیرد.
توده های برف بعد از هر بارش سریعتر سفت و محکم میشوند و بدین ترتیب یا باعث آمدن بهمن بعد از هر بارش میشوند
و یا خیلی سریع حالت پایدار به خود میگیرند.
در هر دوی این حالت ها معمولا جبهه های جنوبی در نیمه های زمستان محل ایمنی برای عبور می باشد.
اما بعدا زمانی که درجه حرارت بالا میرود و برف شروع به آب شدن میکند،
شیب های جنوبی مستعد بهمن های خیس میشوند و خطر حرکت برف روی این شیب ها افزایش پیدا میکند.
شیب های شمالی می توانند تا مدتها بعد از هر بارش ،
منطقه خطرناکی به حساب آیند، اما در پایان فصل بارش ،در حالیکه روی شیب های جنوبی برف در حال سرخوردن است،
شیب های شمالی میتوانند نقاط ایمنی به حساب بیایند.
کسانی که به کوه میروند، باید به سمت غالب باد توجه داشته باشند تا از سطوح بهمن اجتناب کنند.
کریستالهای یخی که به وسیله باد به هر طرف برده می شوند،
بعضی مواقع با سطح نمناک چیزی که از برف بیرون زده است، تصادم پیدا میکنند
و تشکیل برج های برفی و یخی کوچکی را میدهند به اسم یخ بست.
این برج های یخی ، همیشه در جهت وزش باد تشکیل می شوند.
شیب های بادگیر، یعنی آنها که باد زیادی روی آنها می ریزد،
دارای برف کمتری بر روی خود هستند تا شیب های در امان از باد.
روی این شیب ها برف بصورت سفت و فشرده شده است و از این رو معمولا مطمئن تر میباشند.
خلاصه نکات ایمنی
شیب های بین 30 تا 45 درجه خطرناک هستند ولی شیب های 35 تا 40 درجه خطرناک تر از همه هستند.
از شیب هایی که از مسیر وزش باد در امان هستند، اجتناب کنید.
فصل 3 : شناخت هوا
در ارتفاع 5500 متری از سطح دریا، فشار جو نصف فشار سطح دریاست.
مهم است بدانیم که فشار جو، همراه با حرکت توده های هوا متغیر است و بالا و پایین می رود.
بارش برف
برای برآورد کردن خطر یک بهمن در رابطه با بارش برف، باید بدانیم که چقدر برف باریده
و این برف با چه سرعتی باریده است.
عمق برف تازه باریده، نشانگر خوبی است که برف با چه سرعتی باریده است.
هر چه مجموعه برف به هم وابسته تر باشد، معمولا برف روی شیب مستحکم تر و مطمئن تر خواهد بود.
بارش برف سنگین، مخصوصا زمانی که باد زیاد باشد، مرحله خیلی خطرناک آمدن بهمن به حساب می آید.
باد
باد باعث می شود که گودال ها و شکافهای روی یک شیب پر از برف بشوند،
یعنی جاهائی که از نظر کشف بهمن سخت ولی حاوی بهمن های کوچک و مرگبار تخته ای هستند.
اخطار باد در مورد تکامل و پیدایش بهمن در آگاهی ما از بهمن ها نقش مهمی دارد.
در ارتفاعات بالاتر، جایی که امکان کمتری برای حرکت توده هوا به دلیل تغییرات زمین وجود دارد،
باد معمولا در یک جهت می وزد.
این جریانات هوا به بادهای غالب مشهور هستند.
یک باد غالب دارای رطوبت، تمایل به تجمع بار زیادی از برف دارد که به نوبه خود باعث خطر بهمن در ارتفاعات می شود.
خلاصه نکات ایمنی
تعداد زیادی از بهمن ها در طول بارش برف و یا بلافاصله بعد از آن اتفاق می افتند.
اگر درجه حرارت به بالای نقطه انجماد برسد، برف شروع به آب شدن می کند و برف خیس هم تمایل به سر خوردن دارد.
اگر بهمن در هوای سرد بیاید و هوا هم سرد باقی بماند،
توده برف به طور توالی می شکند و خطر آمدن بهمن تا مدتها پس از توفان وجود خواهد داشت.
توده های خطرناک، معمولا آنهایی هستند که همراه با باد بعد از یک بارش سنگین برف جمع شده باشند.
انباشته و جمع شدن سریع برف در طول وزش بادهای زیاد، بزرگترین خطرها را ایجاد می کند.
فصل 4 : پیشبینی خطر
” تنها قانون مطلق در مورد پیش بینی بهمن این است که ….هیچ قانونی در این زمینه وجود ندارد.” راد نیوکامپ 1990.
قبل از رفتن به مناطق مشکوک کوهستانی باید به دنبال شواهدی بود که ایمن بودن راههای مورد نظر را تضمین کنند.
این شواهد میتوانند به جواب های 4 سوال عمومی تقسیم شوند:
1- چه چیزی در مورد ثبات پشته برف، خیلی سریع و مستقیم مشاهده می شود؟
2- با کندن یک گودال تحقیقی درون برف، چه چیزی را در مورد ثبات برف می توانیم کشف کنیم؟
3-چه نوع هوایی باعث بوجود آمدن ثبات برف شده است؟
4- اگر برف شروع به سر خوردن کرد، راه احتمالی خروج از بهمن برای شما چیست؟
مشاهدات مستقیم علائم
- هر گاه در منطقه ای بهمنی را مشاهده کردید که به پایین آمد، بدانید که خطر یک بهمن دیگر هم وجود دارد.
- هیچ چیز به وضوح دیدن یا شنیدن صدای سرخوردن برف در نزدیکی شما نیست.
- اگر در پای یک شیب، توده ای از برف تازه به پایین سرخورده به همراه مقداری گل و لای و سنگ وجود دارد،
- بدانید که اخیرا یک بهمن در آن نقطه آمده است و خطر آمدن بهمنی دیگر در آن منطقه زیاد است.
- اگر خط شکستگی در سطح برف وجود دارد، بدانید که برف شروع به سر خوردن کرده است
- و آماده است با اولین تحریک کوچک به بهمن تبدیل شود.
- اگر برف در زیر کفشهایتان خورد می شود، به طور کلی برف حالت ثبات دارد.
- اگر صدای فشرده شدن برف حتی در فاصله 6 متری هم شنیده می شود
- یا صدای بم داری از درون برف به گوش می رسد، پس برف حالت غیر پایدار دارد.
- وقتی برف حرف می زند گوش بدهید.
- اگر باتوم اسکی، یا کرامپون مقدار کمی در برف فرو می رود و یا اصلا فرو نمی رود،
- برف کاملا متراکم و بهم پیوسته است.
- اگر پاهای شما تا زانو در برف فرو می رود، برف سفت و چسبیده نیست.
- بهمن های تخته ای خطرناک، اساسا یا از طریق برف سفت و یا برف نرم شناسایی می شوند.
- اگر برف به صورت تکه ای در کف کفش می چسبد، پس برف خیس است.
- برف خیس حتی روی شیب های کم هم می تواند سر بخورد.
- اگر جای چای شما دارای دیواره های صاف و تمیزی است، برف به هم پیوسته است(حالت بسیار خوب)
- اگر دیواره های جای پای شما ریزش می کنند و یا مابین پاهای شما بلوک ها و تکه های برف تشکیل می شوند،برف بهم پیوسته نیست.
- (حالت بد)
- اگر رد پاها خیس هستند یا دارای یخ می باشند، پس آب زیادی در برف موجود است، چون برف آب شده و یا بعد از آب شدن یخ زده است (حالت بسیار بد)
- در این حالت تمام برف روی شیب ممکن است ریزش کند.
بهمن با کوهنوردان چه می کند؟|راههای تشخیص امکان ریزش بهمن
قوانین مهم عبارتند از :
1- به برف نگاه کنید.
2- به برف گوش دهید.
3- برف را احساس کنید.
آیا در بالای مسیر عبور، نقاب برفی وجود دارد؟ پس راه خود را تغییر دهید.
شیب های آفتاب گیر، مخصوصا آنهایی که در جبهه جنوبی یا جنوب غربی واقع شده اند،
در معرض تشعشع آفتاب بیشتر قرار دارند. این گونه شیب ها، مخصوصا در فصل گرما، مستعد لیز خوردن هستند.
آزمایش با باتون اسکی (کوهنوردی)
آزمایش باتون اسکی می تواند خیلی سریع باشد و به دفعات تکرار شود، اما آزمایشی کامل نیست.
بهترین حالت این است که گل باتوم فرورونده در برف با مقاومت رو به افزایش مواجه شود
نه اینکه با لایه های سخت و یا نرم برخورد نماید.
بدترین حالت تلاقی یک لایه مقاوم و پس از آن فرو رفتن در یک لایه نرم است.
تشکیل تخته برف
هر چه تخته برف روئی نسبت به لایه زیرین سفت تر باشد، شانس سر خوردن آن به پایین بیشتر است.
انواع کریستالهای برف
اگر در زیر ذره بین ذره برف گرد است،برف قدیمی و تثبیت شده . ثابت است.
اگر کریستالها را به شکل فنجان، پر یا دراز می بینید، یعنی برف دگرگونی شیب گرمایی را دارید
مشاهده می کنید و برف دگرگونی شیب گرمایی همیشه علامت خطر است.
درجه حرارت برف
وقتی باران در حال بارش باشد، خطر آمدن بهمن به طور غیر قابل باوری نزدیک می شود.
شواهد هوا
- وقتی مقدار برف به حد سی سانتیمتر می رسد، مطمئنا خطر بهمن وجود دارد
- وقتی مقدار برف در یک بارش شصت سانتیمتر می شود، خطر بهمن زیاد است
- و بالاخره هر طوفانی که منجر به بارش نود سانتی برف بشود،
- خطر آمدن بهمن را در هر سطح شیب داری فوق العاده می کند.
هر چه برف سریعتر جمع شود، خطر هم سریع تر پدید می آید.
اگر شدت بارش برف به حدی است که در هر ساعت 2.5 سانتیمتر یا بیشتر،
برف روی زمین انباشته می کند، باید انتظار آمدن بهمن را داشت.
برف خیس البته سنگین تر است و خیلی خیلی سریعتر بوجود می آید.
به عنوان یک قانون، هر چه برف یک نفر را بیشتر “خیس” کند،
پس در حال تدارک بیشتر جهت تشکیل شرایط بهمن است.
وقتی سرعت باد به حد 16 تا 34 کیلومتر در ساعت می رسد، می تواند مقدار زیادی برف را حرکت دهد.
بادهای شدید با سرعت 24 تا 64 کیلومتر در ساعت می توانند تشکیل بهمن با هر نوع برفی را بدهند.
مهم این است که به سمت آمدن باد و سرعت آن توجه کنید این عمل مشخص می کند
که چه یالی صاحب نقاب برفی خواهد شد، چه شیبی دارای برف خواهد شد
و از این رو چه جایی دارای بالاترین خطر بهمن است.
اگر افزایش جرارت به بالای نقطه انجماد برسد یا باران ببارد، بنابراین خطر آمدن بهمن افزایش جدی پیدا کرده است.
به طور خلاصه، مهمترین قانون این است که توجه به هر گونه تغییر ناگهانی هوا داشته باشیم .
- بارش ناگهانی برف
- افزایش ناگهانی برف
- تغییر جهت ورش باد
- افزایش یا افت ناگهانی درجه حرارت
می توانند علت های آمدن بهمن باشند.
فصل 5 : پیدا کردن راههای مطمئن و امن
” مساله مهم این است که آیا شخص دارای قلب جهت احساس کردن و چشم برای دیده شدن است یا نه؟
اگر صاحب آنها نشده، بازدید او از کوهستان یک اتلاف وقت است” لین یوتانگ 1937
تجربه معلم خوب و بی عاطفه ای است. مانند تجربه برآورد خطر بهمن،
تجربه انتخاب بهترین راه در یک نقطه بهمن گیر در جوار کسانی بدست می آید
که تجربه بیشتر و قلبی رئوف تر دارند.
برای اینکه در پیدا کردن مسیر ماهر بشوید، باید از مناطق مختلفف همراه با هواهای گوناگون عبور کنید.
انتهاب راه مطمئن ترکیبی از تصمیم گیری هائی در قبل و در طول سفر است.
خطر یک بهمن معمولا به این ترتیب درجه بندی می شود:
1- کم، خطری نیست و می شود عبور کرد
2- متوسط، می شود با احتیاط عبور کرد
3- زیاد، عبور از منطقه مار عاقلانه ای نیست
4- فوق العاده زیاد،عبور از منطقه واقعا احمقانه است
به خاطر داشته باشید که برآورد خطر بهمن هر چه که باشد، شیب های بخصوصی وجود دارند
که آماده ریزش بهمن در هر لحظه هستند، حتی زمانی که خطر بهمن کم برآورد شده است،
می باشند و این شیب ها خطر آمدن بهمن را حذف نمی کنند.
در طول برنامه کوهنوردی
- از مناطق بهمن گیر و راههای منتهی به این مناطق جدا خودداری کنید.
- از حرکت در دره های باریک و تنگ خودداری کنید.
- از شیب های پناه گیر و از زیر تقاب ها اجتناب کنید.
- از شیب ها، بخصوص شیب های 30 درجه به بالا دوری کنید، مخصوصا شیب هایی که به شکل محدب هستند.
- بخاطر داشته باشید که بعد از هر بارش برف در کوهستان،همه مناطق جزو مناطق نامطمئن به حساب می آیند.
- هر چه هوا سردتر باشد، این خطر بیشتر دوام خواهد آورد.
- کسانی که در مناطق بهمن گیر برنامه اجرا میکنند، عاقلانه است که طرز ساختن غاربرفی را یاد بگیرند.
- اگر بهمن بیاید، آنهایی که در غاربرفی هستند از کسانی که در چادر هستند، شانس بیشتری برای زنده ماندن دارند.
- شانس افراد درون غار برفی زمانی بیشتر می شود که آنها بیل یا بیلچه های خود را به درون غار برده باشند.
- ایمن ترین راه های عبور بر روی یال ها، و در قسمت بادگیر آنها یعنی بالای مناطق بهمنی می باشد.
- دومین راه های ایمن میان دره های وسیع قرار دارند، یعنی به دور از قسمت انبار شدن برف ها.
- هچنین درختان قطور و مناطق دارای این گونه درختان معمولا راه پر زحمت اما مطمئنی را تشکیل می دهند.
- کوه های پوشیده از برف دائما در حال صحبت کردن با صدائی دقیق تر هستند.
- زمین، هوا، احساس برف،صدای برف …. اینها سرنخهائی هستند که شما از طریق تجربه آنها را می آموزید.
- هیچ کس نمیتواند خطر را از بین ببرد. ولی می توان ایمن ترین راه را پیدا کرد.
عبور از شیب خطرناک
- اگر خود شیب خطرناک را باید صعود و فرود بنمائید تا به نقطه امن برسید،
- خط احتمالی بریده شدن بهمن را تعقیب کنید نه اینکه خط بهمن را به طور مستقیم بشکنید.
- این بدین معنی است که یا مستقیم بالا بروید و یا مستقیم پایین بیائید.
- از روی یک شیب بصورت قطری عبور کنید، از بالا به پایین، نه اینکه به طور افقی
- شکسته شدن افقی، برف را راحت تر می لغزاند تا شکسته شدن های قطری.
- بندهای کوله پشتی را شل و بند کمر آن را باز کنید.
- دکمه و زیپ های لباس خود را ببندید، کلاه بر سر بگذارید، دستکش های خود را در دست کنید.
- اگر برف بتواند به درون لباس یک قربانی بهمن نفوذ کند، او را سریع سرد می کند و شانس زنده ماندن را کاهش می دهد.
- در هر نوبت یک نفر از روی شیب عبور کند.
- همیشه یکنفر ناظر، مواظب همه مراحل عبور کردن باشد.
- تا زمانی که به یک نقطه ایمن نرسیده اید، در هیچ جا نایستید.
خلاصه کتاب بهمن شناسی بارش برف و خطرات آن
نوشته : باب تیلتون
ترجمه : رحیم دانایی 1380 انتشارات : نشر روان