جلوگیری از ارتفاع زدگی + انواع ارتفاع زدگی و 5 راه پیشگیری از آن

ارتفاع زدگی یکی از مهم‌ترین چالش‌های کوهنوردان است که در صعود به ارتفاعات بالا به وجود می‌آید. این مشکل به دلیل کاهش فشار اکسیژن در ارتفاعات زیاد ایجاد می‌شود و می‌تواند به سرعت به وضعیت‌های خطرناک مانند ادم مغزی یا ادم ریوی ارتفاع منجر شود. به همین دلیل، آگاهی از علائم، علل و روش‌های پیشگیری از بیماری ارتفاع زدگی  برای تمامی کسانی که قصد صعود به مناطق مرتفع دارند، ضروری است. در این مقاله، به طور مفصل به بررسی ارتفاع زدگی ، انواع آن، علائم و  روش‌های جلوگیری از ارتفاع زدگی پرداخته‌ایم.

ارتفاع زدگی چیست؟

ارتفاع زدگی  یک وضعیت پزشکی است که زمانی رخ می‌دهد که بدن فرد نتواند به سرعت با کاهش اکسیژن در ارتفاعات بالا سازگار شود. در ارتفاعات بالا، فشار جو به طور چشمگیری کاهش می‌یابد و این کاهش فشار موجب کاهش میزان اکسیژن موجود در هوا می‌شود. بدن انسان نیاز به زمان دارد تا به این تغییرات پاسخ دهد، اما اگر فرد به سرعت به ارتفاعات بالا صعود کند، ممکن است به بیماری ارتفاع مبتلا شود. این بیماری معمولاً در افرادی که به ارتفاعات بالای 2500 متر صعود می‌کنند مشاهده می‌شود و علائم آن ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد.

انواع ارتفاع زدگی

بیماری ارتفاع زدگی  به طور کلی در سه نوع مختلف بروز می‌کند که شامل:

1. بیماری ارتفاع حاد (AMS – Acute Mountain Sickness): این نوع از بیماری ارتفاع معمولاً در ارتفاعات 2500 تا 3500 متر رخ می‌دهد. علائم آن معمولاً خفیف است و شامل سردرد، سرگیجه، تهوع و بی‌حالی می‌شود. در این مرحله، بدن هنوز قادر است با کمبود اکسیژن سازگاری پیدا کند، اما اگر علائم ادامه پیدا کنند یا درمان نشوند، ممکن است به مشکلات جدی‌تری منجر شوند.
2. ادم مغزی ارتفاع (HACE – High Altitude Cerebral Edema): این نوع بیماری به علت تجمع مایعات در مغز به وجود می‌آید و معمولاً در ارتفاعات بالای 3500 متر رخ می‌دهد. علائم آن شامل گیجی، عدم تمرکز، اختلال در تعادل، خواب‌آلودگی، و در برخی موارد کما است. این نوع بیماری یک وضعیت اورژانسی است و نیاز به درمان فوری دارد.
3. ادم ریوی ارتفاع (HAPE – High Altitude Pulmonary Edema): ادم ریوی ارتفاع زمانی رخ می‌دهد که مایعات در ریه‌ها جمع می‌شوند و عملکرد تنفسی را مختل می‌کنند. این وضعیت بیشتر در ارتفاعات بسیار بالا (4000 متر یا بیشتر) رخ می‌دهد. علائم آن شامل تنگی نفس، سرفه شدید، درد قفسه سینه و افزایش ضربان قلب است. ادم ریوی ارتفاع نیز یک وضعیت اورژانسی است که نیاز به درمان فوری دارد.

علائم ارتفاع زدگی

علائم بیماری ارتفاع به شدت و نوع بیماری بستگی دارد. در مراحل اولیه، ممکن است فرد تنها برخی علائم خفیف را تجربه کند که شامل موارد زیر است:

• سردرد شدید: یکی از شایع‌ترین علائم بیماری ارتفاع است که معمولاً به دلیل کاهش میزان اکسیژن در خون ایجاد می‌شود.
• سرگیجه و گیجی: کاهش اکسیژن باعث کاهش عملکرد مغز می‌شود و ممکن است فرد احساس سرگیجه یا بی‌حالی کند.
• تهوع و استفراغ: این علائم نیز به دلیل تغییرات فشار و کاهش اکسیژن در بدن به وجود می‌آید.
• اختلال در خواب: افراد مبتلا به بیماری ارتفاع معمولاً از بی‌خوابی و مشکلات خواب رنج می‌برند.
• کاهش اشتها: بسیاری از افرادی که به بیماری ارتفاع مبتلا می‌شوند، اشتهای خود را از دست می‌دهند.
• سردرد و احساس فشار در سر: به دلیل کاهش فشار اکسیژن، سردرد یکی از علائم رایج بیماری ارتفاع است.

در صورت پیشرفت بیماری و عدم درمان، علائم می‌توانند به شدت افزایش یابند و به مشکلات جدی‌تری مانند ادم مغزی و ریوی منجر شوند.

علل و عوامل ایجاد ارتفاع زدگی

بیماری ارتفاع به علت کاهش اکسیژن در هوا به وجود می‌آید. با افزایش ارتفاع، فشار جو کاهش می‌یابد و این باعث می‌شود که میزان اکسیژن کمتری در هوا موجود باشد. بدن انسان به طور طبیعی قادر است تا در ارتفاعات پایین با این تغییرات سازگار شود، اما در ارتفاعات بالا، این فرآیند ممکن است به زمان بیشتری نیاز داشته باشد. در صورتی که فرد به سرعت به ارتفاعات بالا صعود کند، ممکن است بدن قادر به سازگاری سریع نباشد و بیماری ارتفاع به وجود آید.

عوامل دیگری که می‌توانند خطر بیماری ارتفاع را افزایش دهند عبارتند از:

• سرعت صعود: اگر فرد به سرعت از ارتفاعات پایین به ارتفاعات بالا صعود کند، بدن زمان کافی برای سازگاری نخواهد داشت و این می‌تواند خطر بیماری ارتفاع را افزایش دهد.
• کم آبی بدن: کمبود مایعات در بدن می‌تواند فشار خون را کاهش دهد و باعث غلظت خون شود که موجب کاهش انتقال اکسیژن به بافت‌ها می‌شود.
• ضعف بدنی یا عدم آمادگی: افرادی که از نظر جسمی ضعیف هستند یا آمادگی جسمانی کافی برای صعود به ارتفاعات بالا ندارند، بیشتر در معرض بیماری ارتفاع قرار دارند.
• شرایط جوی نامناسب: شرایط جوی مانند بادهای شدید یا دماهای پایین می‌توانند بر وضعیت جسمانی کوهنورد تأثیر گذاشته و خطر بیماری ارتفاع را افزایش دهند.

جلوگیری از ارتفاع زدگی

برای پیشگیری از بیماری ارتفاع، رعایت نکات زیر ضروری است

• صعود تدریجی
• هم هوایی
• آب‌رسانی کافی
• استراحت کافی
• مصرف داروهای پیشگیرانه

1- صعود تدریجی

صعود تدریجی یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای پیشگیری از بیماری ارتفاع است. زمانی که به ارتفاعات بالاتر صعود می‌کنید، بدن نیاز دارد که به تدریج به تغییرات فشار اکسیژن در هوا عادت کند. اگر فردی به سرعت و بدون توقف در ارتفاعات پایین‌تر به ارتفاعات بالا صعود کند، احتمال بروز بیماری ارتفاع بیشتر خواهد بود. به همین دلیل، برای هر 1000 متر افزایش ارتفاع، بهتر است یک روز در ارتفاعات میانه استراحت کنید تا بدن فرصت داشته باشد به تغییرات جدید سازگار شود. این روش به بدن زمان می‌دهد تا تعداد گلبول‌های قرمز خون را که برای انتقال اکسیژن به بافت‌ها ضروری هستند، افزایش دهد.

2- هم هوایی (Acclimatization)

هم هوایی یا سازگاری با ارتفاع به معنای توقف در ارتفاعات میانه برای مدت زمان مشخص است. بدن به تدریج باید با کاهش اکسیژن در ارتفاعات بالا سازگار شود. اگر فرد به سرعت از ارتفاعات پایین‌تر به ارتفاعات بالاتر صعود کند، بدن نمی‌تواند به سرعت خود را تطبیق دهد و در نتیجه به بیماری ارتفاع مبتلا می‌شود. برای جلوگیری از این مشکل، باید در ارتفاعات میانه (حدود 2500 متر تا 3500 متر) به مدت یک یا دو روز توقف کنید تا بدن فرصت داشته باشد به کمبود اکسیژن پاسخ دهد و از بروز علائم بیماری جلوگیری شود.

3- آب‌رسانی کافی

کم آبی بدن یکی از دلایل اصلی تشدید بیماری ارتفاع است. در ارتفاعات بالا، تنفس سریع‌تر و بیشتر از حد معمول می‌شود که این امر می‌تواند منجر به از دست دادن بیشتر آب بدن شود. علاوه بر این، هوای خشک در ارتفاعات بالا نیز باعث افزایش دفع آب از بدن می‌شود. برای پیشگیری از این مشکل، باید مایعات زیادی بنوشید. نوشیدن آب به بدن کمک می‌کند تا حجم خون را حفظ کرده و بهبود انتقال اکسیژن به بافت‌ها را تسهیل کند. همچنین، باید از مصرف نوشیدنی‌های الکلی و کافئین‌دار اجتناب کنید، زیرا این نوشیدنی‌ها باعث از دست دادن بیشتر آب بدن می‌شوند.

4- استراحت کافی

پس از هر صعود به ارتفاعات، بدن نیاز دارد تا به طور کامل استراحت کند و زمان کافی برای بازسازی و سازگاری با تغییرات ارتفاع داشته باشد. استراحت کافی باعث می‌شود که بدن بتواند به طور مؤثر با کاهش اکسیژن سازگار شده و از بروز علائم بیماری ارتفاع جلوگیری کند. به عنوان مثال، هر چند ساعت باید در طول روز استراحت کنید و شب‌ها در محل استراحت به خواب بروید. همچنین، در طول روز از فعالیت‌های سنگین پرهیز کنید و تنها به انجام فعالیت‌های سبک و غیر فشاری بپردازید تا بدن فرصت لازم را برای بازیابی پیدا کند.

5- مصرف داروهای پیشگیرانه

برخی داروها می‌توانند به کاهش علائم بیماری ارتفاع کمک کنند و از ابتلا به این بیماری جلوگیری کنند. یکی از این داروها “استازولامید” است که معمولاً برای پیشگیری از بیماری ارتفاع تجویز می‌شود. این دارو به بدن کمک می‌کند تا فرآیند سازگاری با ارتفاع را تسریع کند و میزان تولید گلبول‌های قرمز خون را افزایش دهد. استازولامید همچنین به کاهش علائم بیماری ارتفاع مانند سردرد و تهوع کمک می‌کند. استفاده از این دارو باید تحت نظر پزشک باشد و تنها در صورت لزوم مصرف شود.

درمان ارتفاع زدگی

درمان بیماری ارتفاع به نوع آن بستگی دارد. در مراحل اولیه بیماری ارتفاع، استراحت و نوشیدن مایعات می‌تواند کمک‌کننده باشد. اما در صورت بروز علائم شدیدتر مانند ادم مغزی یا ریوی، درمان فوری ضروری است. در این شرایط، بهترین راه درمان، کاهش سریع ارتفاع و انتقال فرد به ارتفاعات پایین‌تر است. همچنین، در صورت نیاز، مصرف داروهای مسکن و داروهای ضد تهوع می‌تواند علائم را کاهش دهد.

نتیجه‌گیری

ارتفاع زدگی یکی از خطرات جدی در کوهنوردی و صعود به ارتفاعات بالا است. برای پیشگیری از ارتفاع زدگی، باید به تدریج به ارتفاعات بالا صعود کرده، از هم هوایی کافی، مصرف مایعات و استراحت به موقع اطمینان حاصل کنیم. اگر علائم ارتفاع زدگی را مشاهده کردید، باید سریعاً اقدام به کاهش ارتفاع کرده و در صورت نیاز به درمان‌های پزشکی اقدام کنید. با رعایت این نکات، می‌توان به راحتی از خطرات بیماری ارتفاع جلوگیری کرد و از کوهنوردی لذت برد.